Abiotyczny – nieożywiony.
Absorbancja – gęstość optyczna; wartość absorpcji światła przez substancję.
Absorpcja – 1. wchłanianie jednej substancji przez inną; 2. pochłanianie energii promieniowania elektromagnetycznego, korpuskularnego lub drgań sprężystych przez ośrodek, w którym się rozchodzą.
Acetylowanie − reakcja chemiczna podstawienia atomu wodoru w cząsteczce związku organicznego grupą acetylową.
Acydymetria - metoda analizy ilościowej zasad w roztworach za pomocą miareczkowania mianowanymi roztworami kwasów.
Acylowanie - reakcja chemiczna podstawienia atomu wodoru w cząsteczce związku organicznego grupą acylową.
Addycja - reakcja chemiczna polegająca na łączeniu cząsteczek, w której wyniku nie powstaje żaden produkt uboczny.
Adsorpcja - gromadzenie się substancji na powierzchni ciał stałych lub cieczy.
Aeracja – napowietrzanie.
Aerob – aerobiont, tlenowiec; organizm zdolny do życia wyłącznie w obecności tlenu atmosferycznego.
Aerozol – układ koloidalny, najpowszechniejsza odmiana gazozoli, w której ośrodkiem rozpraszającym jest powietrze, a fazą rozpraszaną ciecz lub ciało stałe.
Akceptor - atom lub cząsteczka zdolna do przyłączenia elektronu, protonu lub grupy funkcyjnej od innych cząsteczek.
Akustyka - nauka o powstawaniu, emisji i odbiorze dźwięku.
Alicykliczny - związek alicykliczny; cykliczny związek organiczny o pierścieniu zbudowanym z atomów węgla.
Alkacymetria - dział analizy miareczkowej, obejmujący alkalimetrię i acydymetrię.
Alkalimetria - metoda analizy ilościowej kwasów w roztworach za pomocą miareczkowania mianowanymi roztworami zasad.
Alkil – grupa alkaliczna; jednowartościowy fragment związku organicznego.
Alkilowanie - wprowadzanie alkilu do cząsteczki związku organicznego.
Amfifilowość - właściwość substancji polegająca na jednoczesnej niepełnej rozpuszczalności tej substancji w rozpuszczalnikach hydrofilowych i hydrofobowych.
Amfoteryczność - zdolność wykazywania przez niektóre substancje (zw. amfoterami lub związkami amfoterycznymi) właściwości zarówno kwasowych, jak i zasadowych. Wobec mocnych zasad amfotery zachowują się jak kwasy a wobec silnych kwasów, jak zasady.
Amfoteryczność redoks - zdolność wykazywania przez niektóre substancje (zw. amfoterami redoks) właściwości zarówno utleniacza, jak i reduktora.
Amonifikacja - rozkład związków organicznych zawierających azot, powodujący wydzielanie się amoniaku.
Ampuła azotowa - naczynie Schlenka; ampuła często wykonywana z cieńszego szkła, posiadająca większą pojemność i średnicę od ampuł próżniowych. Zaopatrywana w stosunkowo szczelne kraniki o szerokim wylocie, przeważnie teflonowe, ale tańsze od kraników HV. Nie posiada szlifu. Zastępuje go boczna oliwka szklana, która umożliwia doprowadzanie azotu i innych gazów obojętnych. Transfer substancji prowadzi się poprzez lewarowanie.
Ampuła laboratoryjna - to absolutnie szczelne naczynie laboratoryjne, wykonane ze szkła lub tworzywa sztucznego, przeznaczone do długotrwałego przechowywania związków chemicznych i preparatów, których z różnych względów nie można przechowywać w inny sposób.
Ampuła próżniowa - wąska ampuła z grubego szkła zaopatrzona w szczelne kraniki HV (high vacuum - do wysokiej próżni), zazwyczaj teflonowe, oraz szlif umożliwiający bezpośrednie podłączenie do linii próżniowej. Ampuła napełnia się poprzez skraplanie w niskiej temperaturze cieczy, którą uprzednio doprowadza się do wrzenia w warunkach próżniowych w innym naczyniu. Przepływ par substancji następuje poprzez linię próżniową.
Ampuła zapieczętowana - ampuła jednorazowego użytku, która wymaga stłuczenia szyjki, aby móc wydostać jej zawartość. Ampułę pieczętuje się zatapiając jej szyjkę płomieniem palnika gazowego. Ampuły tego rodzaju zapewniają zupełną szczelność.
Anaerob – anaerobiont, beztlenowiec; organizm zdolny do życia w środowisku pozbawionym tlenu atmosferycznego.
Analiza – reakcja analizy, reakcja rozkładu; typ reakcji chemicznej, w której związek chemiczny (substrat) ulega rozkładowi na co najmniej dwie prostsze substancje (produkty).
Analiza chemiczna – badanie jakościowego i ilościowego składu chemicznego substancji.
Analiza elementarna – określanie składu pierwiastkowego związków chemicznych.
Analiza ilościowa – określanie liczbowej wartości składu chemicznego badanych związków chemicznych.
Analiza jakościowa – wykrywanie składników badanych związków chemicznych.
Analiza miareczkowa – metoda analizy ilościowej polegająca na miareczkowaniu.
Analiza spektralna - analiza spektrometryczna, analiza spektroskopowa, analiza widmowa; zespół metod jakościowej i ilościowej analizy chemicznej korzystających z pomiaru emisji, absorpcji lub rozpraszania promieniowania elektromagnetycznego w funkcji długości fal linii widmowych.
Analiza strąceniowa - precypitometria; analiza chemiczna wykorzystująca strącanie oznaczanego składnika w postaci osadu, za pomocą dodanego odczynnika strącającego.
Analiza strukturalna - zespół metod analizy chemicznej umożliwiających dokładne ustalenie struktury cząsteczek związków chemicznych.
Analiza wagowa - grawimetria; metoda analizy ilościowej polegająca na przeprowadzeniu oznaczanej substancji w postać o ściśle określonym składzie chemicznym, której masa, wyznaczona za pomocą wagi analitycznej, pozwala na uzyskanie dokładnej informacji o ilości oznaczanej substancji w próbce.
Anion – jon o ujemnym ładunku elektrycznym.
Antropopresja – oddziaływanie człowieka na środowisko.
Antycząstka – cząstka elementarna antymaterii, podobna do określonej cząstki koinomaterii, ale o przeciwnych wartościach ładunku elektrycznego i momentu magnetycznego.
Antymateria – rodzaj materii składający się z antycząstek.
Aparat Deana-Starka - szklane urządzenie laboratoryjne służące do destylacji i rozdzielania mieszanin azeotropowych w celu pozyskania określonej cieczy. Aparat został opracowany w 1920 na potrzebę ustalenia zawartości wody w ropie naftowej. Jest połączeniem krótkiej kolumny rektyfikacyjnej i specyficznej konstrukcji łącznika destylacyjnego. Istota jego działania polega na skraplaniu i studzeniu mieszaniny azeotropowej, w trakcie którego ulega ona spontanicznemu rozdziałowi na dwie warstwy, z której jedna (produkt) jest pozyskiwana a druga (rozpuszczalnik) zawracana do układu reakcji.
Aparat Graefego – szklane urządzenie laboratoryjne służące do ekstrakcji trudno rozpuszczalnych substancji. Składa się z ogrzewanej kolby zawierającej wrzący rozpuszczalnik, chłodnicy zwrotnej na wylocie oraz koszyka z próbką umieszczonego nad rozpuszczalnikiem. Działanie aparatu polega na ciągłym skraplaniu pary rozpuszczalnika do koszyka z próbką z której ekstrahowane są składniki. Skutkiem tego substancja omywana jest cały czas czystym rozpuszczalnikiem. Aparat Graefego został niemal całkowicie wyparty przez skuteczniejszy aparat Soxhleta.
Aparat Hofmanna – odmiana elektrolizera służącego również jako eudiometr do pomiaru gazów powstających w wyniku elektrolizy.
Aparat Kippa – szklane urządzenie laboratoryjne służące do wytwarzania niewielkich ilości gazów w toku postępującej reakcji ciała stałego z kwasem. Składa się z trzech części, ustawianych jedna nad drugą. Dolna zbiera kwas, górna służy do jego dolewania, a w środkowej umieszcza się stały reagent. Gaz pozyskiwany jest przez tubus wychodzący z tej ostatniej.
Aparat Soxhleta – szklane urządzenie laboratoryjne służące do ekstrakcji trudno rozpuszczalnych substancji. Składa się z układu rurek, kolby z wrzącym rozpuszczalnikiem, chłodnicy zwrotnej, syfonu oraz koszyka z próbką, który umiejscawia się na specjalnej płytce izolacyjnej zabezpieczającej próbkę przed nadmiernym nagrzewaniem przez unoszące się pary rozpuszczalnika. Dodatkową zaletą aparatu Soxhleta jest to, że jego konstrukcja nie stwarza zagrożenia bezpowrotnego porywania przez pary rozpuszczalnika ekstrahowanego związku chemicznego. Wyparł niemal całkowicie aparat Graefego.
Areometr – urządzenie służące do mierzenia gęstości cieczy, w którym wykorzystuje się siły wyporu. Pomiaru dokonuje się poprzez zanurzenie areometru w cieczy.
Argentometria – rodzaj analizy chemicznej, polegającej na miareczkowaniu badanej substancji mianowanym roztworem azotanu srebra.
Asocjacja – grupowanie się cząsteczek związków chemicznych.
Astrofizyka - nauka badająca strukturę, powstawanie, rozwój i cechy ciał niebieskich oraz wszechświata.
Atom – układ cząstek elementarnych stanowiący najmniejszą część pierwiastka, która wykazuje jego właściwości chemiczne.
Atomizm - teoria fizyczna o nieciągłej, ziarnistej budowie materii, złożonej z niepodzielnych elementów, tzw. cząstek elementarnych.
Autojonizacja - 1. jonizacja wywołana wewnątrzatomowym przegrupowaniem energii; 2. autoprotoliza, autodysocjacja; dysocjacja elektrolityczna rozpuszczalnika amfiprotycznego (amfoterycznego) będąca skutkiem wymiany protonów między jego cząsteczkami.
Autoklaw – ogrzewany oraz hermetycznie zamykany zbiornik, służący do przeprowadzania procesów chemicznych oraz wyjaławiania (przy zwiększonym ciśnieniu i w podwyższonej temperaturze) środków farmaceutycznych, spożywczych lub narzędzi chirurgicznych.
Automatyka - dział nauki i techniki zajmujący się zagadnieniami sterowania procesami technologicznymi bez udziału lub z ograniczonym udziałem człowieka.
Bagietka – szklany przyrząd laboratoryjny ogólnego użytku w kształcie prostego pręta, czasami zakończonego małą rączką z jednej strony oraz małą łopatką z drugiej.
Balneologia - dział medycyny zajmujący się badaniem właściwości leczniczych wód podziemnych.
Batometr – przyrząd do pobierania próbek wody i jednoczesnego pomiaru zanurzenia lub głębokości studni i otworów wiertniczych. Odmianami batometru są m.in. czerpacz Patalasa, aparat Ruttnera oraz butelka Nansena.
Bilans masowy – zależność między ilością substancji dopływającą do badanego układu a ilością opuszczającą ten układ.
Bioakustyka - nauka zajmująca się emisją i rolą dźwięków w świecie ożywionym.
Biochemia - nauka zajmująca się chemią i przemianami natury chemicznej w organizmach żywych.
Biodegradacja – rozkład biochemiczny związków organicznych.
Biofarmacja - dział farmacji badający zależności między właściwościami leku a reakcją przyjmującego go organizmu.
Biofizyka - nauka zajmująca się badaniem fizycznych i fizykochemicznych podstaw procesów życiowych.
Biogeochemia - nauka badająca obieg pierwiastków w przyrodzie wynikający z zachodzących w niej procesów życiowych.
Biokatalizatory - substancje wytwarzane w komórkach organizmu żywego będące regulatorami przebiegających w nim przemian biochemicznych. Dzielą się na witaminy, enzymy i hormony.
Biomechanika - nauka badająca przyczyny i skutki ruchu mechanicznego żywych organizmów.
Biosfera – część kuli ziemskiej stanowiąca strefę życia dla świata organicznego.
Biosynteza – synteza związków organicznych, synteza biologiczna, np. cukrów, białek, tłuszczów, odbywająca się w żywym organizmie przy udziale enzymów.
Biotechnologia - nauka badająca i znajdująca zastosowanie technologiczne dla procesów biologicznych.
Biotop – element ekosystemu stanowiący siedlisko życia dla organizmów żywych.
Biureta – szklany przyrząd laboratoryjny o kształcie długiej i cienkiej rurki wyposażonej w precyzyjną skalę objętości oraz zwężający się wylot z kurkiem. Służy do pomiaru objętości roztworu w analizie ilościowej.
Botanika – nauka o roślinach.
Cannula laboratoryjna – cienka, długa, zaostrzona na obu końcach igła wykonana ze stali nierdzewnej, zarazem giętka. Służy do transferowania cieczy z jednego naczynia do drugiego bez kontaktu z otoczeniem. Stosuje się ja dla higroskopijnych rozpuszczalników oraz roztworów, które reagują gwałtownie z wilgocią i powietrzem.
Chemia - nauka zajmująca się badaniem substancji oraz przemian jednych substancji w inne.
Chemia fizyczna - nauka badająca zjawiska chemiczne uwzględniając prawa i pojęcia fizyki.
Chemizm – zespół właściwości i przemian chemicznych zachodzących w materii.
Chłodnica laboratoryjna – szklane urządzenie laboratoryjne służące do skraplania gazu w ciecz lub rzadziej do resublimacji. Chłodnice laboratoryjne dzielą się na chłodnice przepływowe, w których gaz skrapla się przy przepływaniu przez urządzenie a uzyskiwana ciecz płynie w tym samym kierunku co strumień gazu, oraz chłodnice zwrotne, w których gaz skrapla się w momencie pierwszego kontaktu z chłodnicą a uzyskiwana ciecz płynie w kierunku przeciwnym do strumienia gazu.
Chromatografia - fizykochemiczna technika rozdzielania składników określonej mieszaniny, w której rozdzielane składniki ulegają podziałowi pomiędzy dwie fazy, z których jedna jest fazą stacjonarną (faza nieruchoma) a druga porusza się w określonym kierunku (faza ruchoma).
Ciało stałe - stan skupienia materii, w którym ciało fizyczne z trudnością zmienia kształt i objętość. Obok cieczy, jedna z tzw. faz skondensowanych (faza stała).
Ciecz - stan skupienia materii pośredni między ciałem stałym a gazem, cechujący się trudnością zmiany objętości, przy jednoczesnej łatwości zmiany kształtu ciała fizycznego. Obok ciała stałego, jedna z tzw. faz skondensowanych (faza ciekła).
Cyklizacja - proces otrzymywania związków pierścieniowych (cyklicznych) z łańcuchowych związków organicznych.
Cylinder miarowy – menzurka; naczynie laboratoryjne w kształcie cylindra zakończonego otworem służące do pomiaru objętości cieczy. Na ściance menzurki znajduje się szczegółowa podziałka.
Cylinder Nesslera – szklane naczynie laboratoryjne o ustalonej objętości nie posiadające szczegółowej podziałki objętości (w odróżnieniu od cylindrów miarowych). Na jego ściance zaznaczona jest jedynie kreska objętości nominalnej i ewentualnie jej połowy. Cylinder Nesslera znajduje zastosowanie w analizach wykorzystujących metody kolorymetryczne.
Cytofizjologia – gałąź fizjologii zajmująca się zagadnieniami funkcjonowania komórek zwierzęcych i roślinnych.
Cytogenetyka - nauka zajmująca się badaniem struktury i funkcji chromosomów.
Cytologia – nauka zajmująca się badaniem struktury i funkcjonowania komórek roślinnych i zwierzęcych.
Czasza grzejna – płaszcz grzewczy; rodzaj sprzętu laboratoryjnego wyposażonego w rodzaj grzałki elektrycznej, służący do kontrolowanego podgrzewania zawartości kolb okrągłodennych.
Cząsteczka - molekuła.
Cząstka elementarna - cząstka subatomowa; najmniejsza, nieposiadająca wewnętrznej struktury cząstka, składowa atomu.
Dehydratacja - reakcja dehydratacji, reakcja odwodnienia; reakcja usuwania wody z cząsteczek uwodnionych związków chemicznych.
Dehydrogenacja - odwodornianie, dehydrogenizacja, odwodorowanie, dehydrogenoliza; reakcja chemiczna polegająca na odczepianiu cząsteczek wodoru. Odwrotność hydrogenacji.
Dekantacja - metoda oddzielania osadu od roztworu, a także sposób przemywania osadu wytrąconego w naczyniu.
Denitryfikacja - proces redukcji związków azotu do azotu cząsteczkowego lub amoniaku, wywoływany przez bakterie glebowe i wodne.
Desorpcja – odwrotność adsorpcji, polegająca na uwalnianiu się substancji nagromadzonej w wyniku adsorpcji lub uprzednio wchłoniętej przez absorbent.
Destylacja – metoda rozdzielania ciekłej mieszaniny złożonej na pojedyncze składniki poprzez jej odparowanie i skroplenie. Podstawę rozdziału stanowi różnica w lotności składników mieszaniny. Głównym produktem procesu jest skroplona ciecz, tzw. destylat.
Dezynfekcja – odkażanie; postępowanie, które ma na celu zabicie wszystkich form wegetatywnych mikroorganizmów chorobotwórczych za pomocą metod fizycznych, chemicznych i mechanicznych. Dezynfekcja nie zapewnia jałowości, gdyż pozostają aktywne formy przetrwalnikowe organizmów. Odkażanie dotyczy więc głównie tych przedmiotów i powierzchni użytkowych, które nie muszą być jałowe.
Dien - węglowodór nienasycony o dwóch podwójnych wiązaniach między atomami węgla.
Dimer - najprostszy oligomer, zbudowany z dwóch monomerów.
Dimeryzacja - reakcja łączenia się dwóch monomerów w dimer.
DNA - kwas deoksyrybonukleinowy; zazwyczaj dwuniciowy, długi biopolimer z grupy kwasów nukleinowych o postaci helisy, stanowiący nośnik informacji genetycznej organizmów komórkowych i wirusów.
Donor - atom lub cząsteczka zdolna do oddania elektronu, protonu lub grupy funkcyjnej innym cząsteczkom.
Dyfrakcja - ugięcie; zjawisko fizyczne rozchodzenia się fal (m.in. promieniowania rentgenowskiego) na krawędziach przesłony, polegające na zagięciu i docieraniu fal także w te miejsca, które powinny być zacienione. Efekt ten obserwowany jest w szczególności w przypadku przeszkód o rozmiarach porównywalnych z długością fal. Dyfrakcja występuje także przy rozpraszaniu cząstek.
Dyfuzja – proces samorzutnego przenikania cząsteczek jednej substancji do drugiej, prowadzący do wyrównania stężenia.
Dygestorium – wyciąg chemiczny; specjalny mebel laboratoryjny podobny do szafy z miejscem do prowadzenia prac z substancjami chemicznymi, posiadający system wentylacji, który chroni wykonujących badania przed działaniem trujących i szkodliwych oparów, poprzez zapobieganie wydostawaniu się ich do pomieszczeń oraz usuwanie ich na zewnątrz laboratorium.
Dynamika - dział mechaniki badający ruch ciał w kontekście działających na nie sił.
Dynamika płynów – nauka badająca ruch cieczy lub gazu oraz siły wywołujące ten ruch.
Dysocjacja – odwracalny proces rozpadu cząsteczek na atomy, jony, prostsze cząsteczki lub rodniki.
Dyspersja - 1. stan rozproszenia silnie rozdrobnionego materiału w roztworze koloidalnym; 2. zjawisko rozszczepiania promieniowania świetlnego podczas przechodzenia przez pryzmat.
Ekotoksykologia - dziedzina toksykologii badająca wpływ ksenobiotyków na ekosystemy.
Ekosystem – biogeocenoza; podstawowa jednostka ekologiczna obejmująca organizmy oraz zasiedlany przez nie obszar.
Eksperyment – doświadczenie; czynność lub szereg działań, uprzednio zaplanowanych oraz wykonywanych w warunkach kontrolowanych dla zbadania przebiegu, mechanizmu i znaczenia danego zjawiska, zwłaszcza w celu poszerzenia, potwierdzenia albo obalenia określonej hipotezy lub teorii naukowej.
Ekstrakcja - metoda wydzielania substancji chemicznej z roztworu lub mieszaniny substancji stałych.
Eksykator – naczynie laboratoryjne w kształcie głębokiego garnka zamykanego pokrywą ze szlifem płaskim, stosowane do szczelnego przechowywania próbek wrażliwych na kontakt z wilgocią lub ostrożnego odparowywania i przechowywania próbek pod próżnią. Eksykatory wykonywane są najczęściej z grubego szkła.
Elektrochemia – dział chemii fizycznej zajmujący się badaniem elektrycznych aspektów reakcji chemicznych, a w mniejszym stopniu także własności elektrycznych związków chemicznych.
Elektroda kombinowana – zbudowana z elektrody szklanej i elektrody chlorosrebrowej umieszczonych we wspólnej oprawce. Po zanurzeniu w roztworze staje się ogniwem pomiarowym.
Elektrodynamika klasyczna - nauka o ruchu i oddziaływaniach ładunków oraz prądów elektrycznych.
Elektrodynamika kwantowa - dział teorii pól opisujący oddziaływania cząstek naładowanych z polem elektromagnetycznym.
Elektrofil - czynnik elektrofilowy; jon dodatni lub cząsteczka z tzw. luką elektronową, które w odpowiednich warunkach są w stanie być akceptorami elektronów.
Elektrolizer - urządzenie do wykonywania elektrolizy.
Elektron - negaton; trwała cząstka elementarna o ujemnym ładunku elektrycznym i niezerowej masie.
Enancjomery - para cząsteczek chemicznych, które są wzajemnymi odbiciami lustrzanymi.
Entalpia - zawartość ciepła; jedna z funkcji stanu i jeden z potencjałów termodynamicznych.
Eudiometr - urządzenie służące do mierzenia różnicy objętości mieszaniny gazów powstających w ramach rozmaitych procesów chemicznych.
Ewaporacja – proces przechodzenia wody w stan lotny, parowanie.
Ewaporymetr – przyrząd do pomiaru parowania.
Eza – prosty przyrząd laboratoryjny używany głównie do przenoszenia materiału mikrobiologicznego z jednego podłoża hodowlanego na inne. Wyglądem zbliżona do igły preparacyjnej, zakończona jest tzw. oczkiem.
Farmacja - farmaceutyka; nauka o lekach.
Farmakodynamika - dział farmakologii badający reakcje organizmu na leki oraz skutki ich przyjmowania.
Farmakokinetyka - dział farmakologii badający kinetykę leków z naciskiem na zmiany ich stężenia w organizmie żywym.
Farmakologia - nauka o działaniu i dawkowaniu leków.
Fenole – toksyczne, wodorotlenowe pochodne benzenu.
Fiksanal - odważka analityczna odczynnika chemicznego w postaci stałej lub roztworu, dostarczana w ampułce szklanej lub z tworzywa umożliwiającej ilościowe przeniesienie odczynnika do kolby miarowej. Fiksanal umożliwia szybkie sporządzenie roztworów o ustalonym stężeniu danego odczynnika.
Filtracja – sączenie; metoda oddzielania składników cieczy, gazu, fal dźwiękowych z wykorzystaniem filtra.
Filtrat – przesącz; ciecz uzyskiwana przy odsączaniu osadu z mieszaniny ciecz-ciało stałe.
Fizyka - nauka zajmująca się badaniem materii i zjawisk w niej zachodzących.
Fizyka chemiczna – nauka zajmująca się badaniem fizycznych aspektów zjawisk chemicznych.
Fizyka ciała stałego - dział fizyki zajmujący się badaniem ciał stałych.
Fizyka cząstek elementarnych - fizyka wielkich energii; dział fizyki badający naturę cząstek elementarnych oraz ich oddziaływania.
Fizyka jądrowa - dział fizyki zajmujący się badaniem struktury, właściwości i przemian jądra atomowego.
Flotacja - metoda rozdziału rozdrobnionych ciał stałych, wykorzystująca różnice w zwilżalności.
Flokulacja - końcowy etap niektórych rodzajów koagulacji. Polega na tworzeniu się wiązań chemicznych między micelami, na skutek czego ulegają agregacji, przez co w widoczny sposób wyodrębniają się z roztworu koloidalnego tworząc osad lub mętną zawiesinę.
Flokulant - substancja polimerowa o łańcuchowej budowie cząsteczki, rozpuszczalna w wodzie, której masa cząsteczkowa wynosi od około miliona do kilkunastu milionów. Flokulanty stosuje się do przyspieszania opadania ziarn, polepszania filtracji, wzbogacania minerałów, modyfikacji procesu flotacji.
Fluorescencja - jeden z rodzajów fotoluminescencji, którego czas emisji wynosi około 10-8 s.
Fosforany - sole lub estry kwasów fosforowych.
Fosforescencja - jeden z rodzajów fotoluminescencji, którego czas emisji jest relatywnie długi – od stosunkowo dużych części sekundy do wielu minut, godzin, a w pomiarach nawet wielu miesięcy.
Fotochemia - dział chemii fizycznej badający i opisujący reakcje zachodzące pod wpływem promieniowania elektromagnetycznego.
Fotoluminescencja - zjawisko luminescencji wywołanej przez naświetlenie.
Frakcja – część mieszaniny odznaczająca się określonymi właściwościami.
Frakcjonować - rozdzielać mieszaninę na frakcje.
Frakcjonowanie izotopowe - proces rozdziału izotopów towarzyszący reakcji termodynamicznej w związku z rozbieżnościami w szybkości reakcji zróżnicowanych izotopowo rodzajów cząsteczek.
Gaz - stan skupienia materii, w którym ciało fizyczne łatwo zmienia kształt i objętość.
Gazozol - układ koloidalny, w którym fazą rozpraszającą jest gaz, a fazą rozpraszaną ciecz lub ciało stałe.
Gazy szlachetne - gazy rzadkie, helowce; chemicznie obojętne gazy, charakteryzujące się brakiem powinowactwa do pozostałych pierwiastków. Do grupy gazów szlachetnych zalicza się hel, neon, radon, argon, krypton i ksenon.
Genetyka - nauka zajmująca się badaniem dziedziczności i zmienności świata ożywionego oraz wirusów.
Genomika - gałąź biologii zajmująca się badaniem genomu organizmów żywych.
Geochemia – dziedzina geologii zajmująca się występowaniem pierwiastków chemicznych w przyrodzie oraz ich znaczeniem w procesach geologicznych.
Głowica rektyfikacyjna – szklane urządzenie laboratoryjne wchodzące w skład aparatury do rektyfikacji lub destylacji. Stanowi alternatywę dla zwykłej nasadki destylacyjnej i łącznika destylacyjnego, umożliwiając kontrolowanie tempa wypływu destylowanej cieczy z aparatury, poprzez zawracanie części skroplonej cieczy do układu. W trakcie destylacji prowadzonej pod zmniejszonym ciśnieniem, głowica rektyfikacyjna umożliwia również prostą wymianę odbieralników bez konieczności przerywania procesu, czy stosowania krówki destylacyjnej.
Histologia - nauka badająca rozwój, budowę i funkcjonowanie tkanek.
Humifikacja - stopniowy rozkład substancji organicznych przy aktywnym udziale bakterii i roztoczy, przebiegający w wilgoci i przy umiarkowanym dostępie tlenu. W wyniku tego procesu powstają związki humusowe.
Hydratacja – uwodnienie; reakcja przyłączania cząsteczek wody do innych cząsteczek.
Hydrochemia – dziedzina hydrologii badająca procesy chemiczne zachodzące w wodach naturalnych.
Hydrofobowość (gr. hydro – woda, phobos – strach) – właściwość polegająca na braku zdolności do oddziaływania z wodą, niezdolność substancji do zwilżania.
Hydrogenacja – uwodornianie, hydrogenizacja, wodorowanie, hydrogenoliza; reakcja chemiczna polegająca na doczepianiu cząsteczek wodoru. Odwrotność dehydrogenacji.
Hydrologia – nauka o środowisku wodnym, obiegu wody w przyrodzie i procesach temu towarzyszących.
Imisja - wprowadzanie zanieczyszczeń przemysłowych do atmosfery.
Immunogenetyka – dział genetyki zajmujący się dziedziczeniem cech antygenowych oraz genetycznymi zjawiskami odporności.
Immunologia - nauka o reagowaniu organizmów na czynniki chorobotwórcze.
Infiltracja - przenikanie cieczy lub gazu przez pory i kanaliki ciała stałego.
Inżynieria biomedyczna - nauka badająca i urzeczywistniająca zastosowanie inżynierii w medycynie i biologii dla celów zdrowotnych.
Inżynieria materiałowa - nauka badająca strukturę, właściwości, zastosowanie, wytwarzanie materiałów i związane z tym procesy technologiczne.
Kapilara - szklana rurka o małym przekroju wewnętrznym, przez co na skutek zjawiska włoskowatości następuje w niej podniesienie lub obniżenie poziomu cieczy.
Kinematyka - dział mechaniki zajmujący się opisem geometrycznych właściwości ruchu ciał.
Kinetyka - dział dynamiki badający związki ruchu ciał z oddziałującymi na nie siłami. W zakresie mechaniki klasycznej uważana jest za synonim dynamiki.
Kinetyka chemiczna - nauka zajmująca się badaniem przebiegu reakcji chemicznych w czasie.
Klasy sterylizacyjne
- Europejska Norma EN 13060 wyróżnia trzy podstawowe klasy sterylizacyjne:
Klasa B
: najbardziej zaawansowane sterylizatory parowe. Używane do sterylizacji praktycznie każdego rodzaj materiału, zwłaszcza długich, cienkich przedmiotów,
jak na przykład cewniki, igły, endoskopy, wzierniki, końcówki stomatologiczne itp.
Klasa S
: urządzenia zaliczane do zaawansowanych sterylizatorów parowych. Są one w stanie wysterylizować wsady do sterylizatorów typu B, jednakże nie nadają
się do sterylizacji narzędzi o budowie kapilarnej.
Klasa N
: najniższa klasa tego typu urządzeń. Służą przede wszystkim do sterylizacji materiałów prostych. Najczęściej stosowane w gabinetach kosmetycznych,
studiach tatuażu, salonach fryzjerskich.
Klimatologia - nauka o klimacie, badająca procesy stojące za jego kształtowaniem się, opisująca i klasyfikująca klimaty.
Koagulacja – proces łączenia się cząstek koloidowych.
Koagulant – środek chemiczny wywołujący koagulację roztworu koloidalnego.
Koinomateria – nasza materia, zwykła materia; rodzaj materii będący podstawowym budulcem dostępnego dla zmysłów świata.
Kolba - podstawowe naczynie laboratoryjne służące m.in. do prowadzenia różnego rodzaju procesów chemicznych, czy przechowywania odczynników. Kolby na ogół wykonywane są ze szkła boro-krzemianowego, które charakteryzuje się stosunkowo niską temperaturą topnienia, obojętnym pH powierzchni, oraz dużą odpornością mechaniczną.
Kolba Büchnera – kolba ssawkowa; szklane naczynie laboratoryjne w kształcie płaskodennej kolby stojącej, służące do sączenia pod próżnią. Kolby ssawkowe wyposażone są w króciec boczny, a ich ścianki wykonane są z grubego, wytrzymałego szkła.
Kolba destylacyjna – szklane naczynie laboratoryjne przeznaczone do prowadzenia destylacji. Występuje w różnych kształtach posiadając przeważnie tylko jedną wąską szyję zakończoną szlifem. Kolby destylacyjne wykonywane są z odpowiednio cienkiego szkła, które ułatwia ich ogrzewanie.
Kolba miarowa – szklane naczynie laboratoryjne w kształcie płaskodennej kolby stojącej wykorzystywane w chemicznej analizie ilościowej do sporządzania roztworów mianowanych. Posiada długą, wąską szyjkę oznaczoną kreską, która pozwala uzyskać objętość na jaką jest wyskalowana kolba.
Kolba Schlenka – szklane naczynie laboratoryjne w kształcie okrągłodennej kolby lub zbliżonym do probówki, wykorzystywane w prowadzeniu reakcji w próżni lub w atmosferze azotu. Kolby Schlenka posiadają boczny kran z oliwką służący łączeniu ich z linią próżniowo-azotową poprzez wąż laboratoryjny.
Kolba stożkowa – kolba Erlenmeyera, erlenmajerka; szklane naczynie laboratoryjne ogólnego przeznaczenia w kształcie płaskodennej kolby stojącej.
Kolba sulfonacyjna – szklane naczynie laboratoryjne wykorzystywane do prowadzenia reakcji chemicznych, składające się z okrągłodennego zbiornika i kapelusza z szyjami. Obie części łączone są poprzez płaski szlif w formie kołnierza, dzięki czemu kolbę taką łatwo rozładować.
Kolbka probówkowa – odmiana probówki wykonana z dobrej jakości szła i posiadająca zakończenie szlifowe. Znajduje zastosowanie w destylacji próżniowej. Może być wyposażona w skalę objętości.
Koloid – rozproszony układ dwóch składników zbudowany z ośrodka stałego, ciekłego lub gazowego oraz rozproszonych w nim drobnych cząstek ciała stałego.
Kolumna rektyfikacyjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego w kształcie pionowej rury, w której zachodzi rektyfikacja, czyli proces destylacji frakcyjnej, przeciwprądowy rozdział mieszaniny cieczy lub par, odbywający się w sposób ciągły lub okresowy.
Komora rękawicowa – glovebox; rodzaj sprzętu laboratoryjnego służącego do pracy w kontrolowanej atmosferze. Przyjmuje postać szczelnej komory wyposażonej w przezroczystą ścianę, do której przymocowane są gumowe rękawice. W jednej z bocznych ścian komory znajdują się również śluzy, przez które wprowadza się materiał. Rozróżnia się komory do pracy z substancjami niebezpiecznymi oraz do pracy z substancjami wrażliwymi na działanie wilgoci lub powietrza (tzw. dryboxy).
Komora laminarna – urządzenie przypominające wyglądem dygestorium wykorzystywane do pracy laboratoryjnej w warunkach sterylnych. W komorze zachodzi przepływ laminarny (warstwowy ) jałowego powietrza, które uzyskuje dzięki zastosowaniu odpowiednich filtrów (HEPA). Aby dodatkowo wyjałowić przestrzeń roboczą komory, wyposaża się ją również w lampę ultrafioletową.
Komora reakcyjna – urządzenie służące do przeprowadzania badań reakcji w ściśle określonych warunkach fizycznych.
Konduktometr – przyrząd używany do pomiaru przewodności roztworów elektrolitów.
Konformacja – układ przestrzenny atomów w cząsteczce chemicznej.
Konstytucja cząsteczki – sposób powiązania atomów w cząsteczce związku chemicznego definiowany przez liczbę i rodzaj atomów oraz wiązań chemicznych.
Korek szlifowy – rodzaj korka stosowany do szczelnego zamykania naczyń laboratoryjnych zaopatrzonych w tzw. żeński szlif. Chociaż najczęściej korki szlifowe wykonywane są ze szkła, do ich produkcji stosuje się także tworzywa sztuczne, rzadziej gumę.
Kranik laboratoryjny – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do szybkiego otwierania i zamykania różnego rodzaju naczyń i urządzeń, a także odpowietrzania. Może wchodzić w skład aparatury laboratoryjnej lub występować jako niezależny element podłączany do aparatury poprzez szlify lub węże. Kraniki wykonywane są ze szkła lub teflonu.
Kratownica laboratoryjna – rodzaj konstrukcji prętowej stanowiący element umeblowania niektórych laboratoriów, stosowana do mocowania sprzętu laboratoryjnego.
Króciec – krótka rurka wtopiona lub przymocowana do naczynia albo urządzenia, do której przyłącza się wąż lub rurę doprowadzającą bądź odprowadzającą substancję lub czynnik. Umożliwia też wprowadzanie różnych narzędzi i przyrządów.
Krówka destylacyjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany w destylacji próżniowej pozwalającego łączyć chłodnicę z kilkoma odbieralnikami. Krówka destylacyjna umożliwia wymianę odbieralników bez rozszczelnienia aparatury, dzięki czemu prowadzony proces nie musi być przerywany.
Ksenobiotyk – substancja obca, stwarzająca zagrożenie toksyczne dla organizmów żywych.
Laboratorium chemiczne – laboratorium, w którym przeprowadza się analizy lub syntezy związków chemicznych, nierzadko łatwopalnych bądź żrących. Wyposażane jest w meble odporne na działanie odczynników (m.in. dygestoria).
Laboratorium chemiczno-biologiczne – ogólna kategoria laboratoriów przystosowanych do prowadzenia badań nad rozmaitymi związkami chemicznymi, doświadczeń na organizmach żywych oraz mikrobiologicznych.
Laboratorium farmaceutyczne – laboratorium, w którym opracowuje się oraz wytwarza produkty lecznicze, a także bada się ich jakość oraz bezpieczeństwo stosowania.
Laboratorium fizyczne – laboratorium, w którym przeprowadzane są doświadczenia z wybranych dziedzin fizyki.
Laboratorium fotograficzne – fotolaboratorium; rodzaj zakładu fotograficznego, który zajmuje się m.in. wywoływaniem fotografii na najwyższym poziomie, w szerokim wachlarzu formatów i gramatury papieru, ich archiwizacją na nośnikach różnego typu, rekonstrukcją starych zdjęć.
Laboratorium kosmetyczne – laboratorium, w którym opracowuje się oraz wytwarza produkty kosmetyczne, a także bada się ich jakość oraz bezpieczeństwo stosowania.
Laboratorium medyczne – laboratorium, w którym przeprowadza się analizy składu oraz parametrów biologicznych i fizykochemicznych próbek materiału pobranego od pacjenta.
Laboratorium mikrobiologiczne – laboratorium, w którym prowadzone są badania nad drobnoustrojami o różnej zjadliwości. Ze względu na ryzyko zakażeń laboratoria tego typu zakładane są w szczelnych pomieszczeniach, w których obowiązują sterylność oraz ścisłe zasady bezpieczeństwa.
Laboratorium pomiarowe – laboratorium, w którym wykonywane są wszelkiego typu pomiary wielkości fizycznych i wzorcowania przyrządów pomiarowych.
Laboratorium przemysłowe – laboratorium, w którym bada się jakość produktów przemysłowych oraz własności ich prototypów.
Laboratorium – technicznie i organizacyjnie wydzielone pomieszczenie, w którym przeprowadza się analizy medyczne lub doświadczenia i eksperymenty naukowe, wyposażone w odpowiedni sprzęt badawczy. W zależności od rodzaju prowadzanych pomiarów laboratoria różnią się wyglądem, wyposażeniem oraz zajmują różne powierzchnie. Rozróżnia się m.in. laboratoria chemiczne, laboratoria chemiczno-biologiczne, laboratoria farmaceutyczne, laboratoria fizyczne, laboratoria kosmetyczne, laboratoria medyczne, laboratoria mikrobiologiczne, laboratoria pomiarowe, laboratoria przemysłowe a nawet tzw. laboratoria fotograficzne.
Lej Imhoffa – stożek Imhoffa; naczynie laboratoryjne w kształcie odwróconego stożka wyposażonego w podziałkę objętości. Służy do oznaczania ilości osadu ulegającego sedymentacji w ciekłej mieszaninie niejednorodnej. Wykorzystywany w analizie produktów spożywczych lub przemysłowych.
Lejek Büchnera – sprzęt laboratoryjny służący do odfiltrowywania dużych ilości osadu. Posiada szeroką, cylindryczną górną część, spiek szklany lub siatkę szklaną o dużej powierzchni i zwęża się dopiero za spiekiem. Lejek Büchnera bywa wyposażany w boczną oliwkę, która pozwala przyłączać wąż od pompy i prowadzić filtrację próżniową.
Lejek laboratoryjny − sprzęt laboratoryjny służący do przelewania płynów, przesypywania proszków oraz do sączenia, zazwyczaj w kształcie stożka zakończonego rurką lub szlifem.
Lewarowanie - przetaczanie cieczy przez długą, giętką, metalową lub teflonową rurkę z zastosowaniem kombinacji niewielkiego nad- i podciśnienia.
Liczba atomowa - Z; liczba protonów w jądrze atomu.
Liczba masowa - A; liczba nukleonów w jądrze atomu.
Linia próżniowa – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do wykonywania rozmaitych czynności w próżni. Podstawowym komponentem linii próżniowej jest długa rura szklana wyposażona w kraniki, do których podłącza się inne elementy aparatury laboratoryjnej.
Liofilizacja – to sublimacyjne suszenie uprzednio zamrożonych substancji - rozpuszczalnik jest usuwany w obniżonej temperaturze i pod zmniejszonym ciśnieniem. Metoda ta umożliwia suszenie produktów termolabilnych.
Lipofilowość - właściwość związków chemicznych wskazująca na znaczne powinowactwo do tłuszczów i substancji tłuszczopodobnych.
Luminescencja - zimne świecenie, jarzenie; zjawisko emisji fal świetlnych przez luminofory, nie będące promieniowaniem cieplnym.
Luminofor - substancja wykazująca zdolność luminescencji.
Łapa laboratoryjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego o postaci metalowego, regulowanego uchwytu, stosowany w montażu elementów aparatury szklanej do kratownicy lub stojaka.
Łaźnia laboratoryjna – aparatura laboratoryjna pośrednicząca w ogrzewaniu lub chłodzeniu zawartości naczyń laboratoryjnych. Łaźnie laboratoryjne wypełniane są odpowiednią substancją, w której zanurza się naczynia laboratoryjne. Substancja ta przekazuje ciepło do substancji znajdującej się w naczyniu lub odbiera ciepło tej substancji.
Łącznik destylacyjny – przedłużacz destylacyjny; rodzaj sprzętu laboratoryjnego wykorzystywanego w destylacji, który służy jako łącznik chłodnicy z odbiornikiem destylowanej cieczy. Łącznik destylacyjny ma kształt wygiętej rurki, w którą wtopiona jest druga rurka o mniejszej średnicy. Wyposażony jest w oliwkę oraz odpowiednie szlify na obu swoich końcach.
Ług – wodny roztwór silnej zasady, np. wodorotlenku sodu lub potasu.
Łyżeczka do spalań – łyżeczka laboratoryjna; rodzaj sprzętu laboratoryjnego wykonanego ze spieków ceramicznych lub wysokoodpornych termicznie stopów metali. Znajduje zastosowanie przede wszystkim jako narzędzie do prowadzenia analiz płomieniowych.
Manometr – przyrząd służący do pomiaru ciśnienia.
Materia - ogół przedmiotów fizycznych istniejących niezależnie od poznania.
Meble laboratoryjne – meble (blaty, stoły, szafki, regały, krzesła) wykonane ze specjalnych materiałów, trwałe i odporne na działanie odczynników.
Mechanika klasyczna – dział fizyki zajmujący się badaniem ruchu ciał, ich równowagi oraz wzajemnego oddziaływania.
Mechanika kwantowa - teoria opisująca ruch atomów i cząsteczek, w kontaktach wzajemnych oraz z zewnętrznymi polami fizycznymi takimi jak pole elektromagnetyczne.
Mechanika ośrodków ciągłych - dział mechaniki badający odkształcenia, ruch i powstawanie sił wewnętrznych w ośrodkach ciągłych, spowodowane oddziaływaniem nań sił zewnętrznych.
Mechanika relatywistyczna - dział mechaniki badający i opisujący ruch ciał poruszających się z prędkościami bliskimi prędkości światła.
Mer – najprostszy dający się wyróżnić, powtarzający się elementy łańcucha polimeru.
Meteorologia - nauka zajmująca się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w atmosferze, zwłaszcza na potrzebę prognozowania pogody.
Metody alkacymetryczne - metody zobojętnienia; metody oparte na reakcji zobojętniania, stanowiące wyznacznik analizy alkacymetrycznej.
Miano coli - wskaźnik zanieczyszczenia wody bakteriami pochodzenia jelitowego.
Miareczkowanie - czynność dodawania porcjami roztworu odczynnika o znanym stężeniu do próbki o nieznanym stężeniu.
Micela - układ zbudowany z cząstki koloidowej i jonów przyciąganych do jej powierzchni.
Mieszadło magnetyczne – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do mieszania substancji w naczyniach laboratoryjnych. Składa się z mieszadełka w postaci krótkiej pałeczki wykonanej z żelaza, osłoniętej polietylenem lub teflonem oraz z generatora zmiennego, rotującego pola magnetycznego, który wprawia to mieszadełko w ruch i powoduje mieszanie cieczy zawartej w naczyniu.
Mieszadło mechaniczne – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do mieszania substancji w naczyniach laboratoryjnych. Składa się z silnika elektrycznego, który wprawia w ruch szklany lub metalowy pręt zakończony łopatkami zanurzanymi w mieszanej substancji.
Mieszanina wielofazowa – mieszanina dwóch lub więcej składników, które niereagują lub słaboreagują ze sobą.
Mikrobiologia – dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem i opisywaniem drobnoustrojów oraz wirusów. Dziedzinami mikrobiologii są: mikrobiologia ogólna, mikrobiologia szczegółowa, mikrobiologia przemysłowa, mikrobiologia środowiskowa, mikrobiologia lekarska, mikrobiologia weterynaryjna, mikrobiologia sanitarna, mikrobiologia gleby.
Mikroskop - urządzenie służące do obserwacji obiektów niewidocznych gołym okiem, albo detali obiektów widocznych ale bardzo małych.
Molekularny – cząsteczkowy, drobinowy, dotyczący molekuł.
Molekuła – cząsteczka, drobina; obojętny elektrycznie układ atomów związanych chemicznie.
Monodyspersyjność - rozrzut cząsteczek o jednakowej wielkości lub masie.
Monomer – związek małocząsteczkowy wchodzący w skład polimeru.
Moździerz laboratoryjny – naczynie laboratoryjne w kształcie wysokiej misy z tłuczkiem (tzw. pistelem) do ręcznego rozdrabniania i ucierania różnorodnych substancji. Najczęściej wykonany jest z porcelany, kamienia lub metalu.
Naczynia połączone – konstrukcja złożona z co najmniej dwóch naczyń, pomiędzy którymi zachodzi swobodny przepływ cieczy.
Naczynko konduktometryczne – ma często kształt sondy, w której umieszczone są elektrody i do którego wlewa się badany elektrolit. Zanurza się ją w badanym roztworze. W naczynku wykonuje się pomiary przewodnictwa elektrolitów.
Naczynko wagowe – naczynie laboratoryjne służące do odważania substancji o stałej formie skupienia, przeważnie szklane.
Nadprzewodnictwo - zjawisko polegające na zaniku rezystancji, osiągane w niskich temperaturach.
Nanotechnologia - zespół technik i metod tworzenia struktur o rozmiarach nanometrycznych, czyli wielkości pojedynczych atomów lub cząsteczek.
Nasadka destylacyjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego wykonanego ze szkła a wykorzystywanego w destylacji, umożliwiający łączenie kolby zawierającej destylowaną substancję z chłodnicą oraz termometrem.
Neutron - nietrwała cząstka elementarna o obojętnym ładunku elektrycznym i niezerowej masie wchodząca w skład jądra atomu.
Nitryfikacja - proces utleniania amoniaku i jonów amonowych na azotyny i azotany przy udziale określonych grup bakterii zwanych bakteriami nitryfikacyjnymi.
Nukleon - wspólna nazwa protonu i neutronu.
Nuklid – atom o określonej liczbie nukleonów i określonym stanie fizycznym jądra.
Oddziaływania podstawowe – oddziaływania fundamentalne, oddziaływania elementarne; oddziaływania fizyczne między cząstkami elementarnymi, nie dające się sprowadzić do innych oddziaływań. Na obecnym etapie poznania rozróżniamy 4 takie oddziaływania: grawitacyjne, elektromagnetyczne, słabe i silne.
Oleum – inaczej kwas siarkowy dymiący; zwyczajowa nazwa roztworu tlenku siarki(VI) (SO3) w bezwodnym kwasie siarkowym uzyskiwanego zwykle w trakcie produkcji kwasu siarkowego.
Oliwka laboratoryjna – specjalnie karbowana końcówka stosowana do szczelnego łączenia węży z aparaturą laboratoryjną i zapobiegająca ześlizgiwaniu się ich w trakcie pracy.
Optyka - dział fizyki zajmujący się badaniem natury światła.
Optyka biomedyczna - dziedzina inżynierii biomedycznej zajmująca się wykorzystaniem światła w badaniach biologicznych, diagnostyce medycznej i leczeniu.
Organoleptyka - metoda prowadzenia badań za pomocą wrażeń zmysłowych.
Palnik Bunsena – rodzaj palnika laboratoryjnego, w którego dyszy zachodzi mieszanie powietrza atmosferycznego z gazem. W dolnej części dyszy posiada otwory, które można otwierać i zamykać za pomocą ruchomego pierścienia. Tym sposobem regulować można szybkość zasysania powietrza, a co za tym idzie wpływać na temperaturę płomienia.
Palnik Mécera – rodzaj palnika laboratoryjnego, którego głównym zastosowaniem jest prażenie próbek do analizy wagowej. Palnik Mécera to odmiana palnika Bunsena, wyposażona w szeroki wylot dyszy, na którym mocowana jest siatka umożliwiająca rozbicie płomienia na szereg drobniejszych, bardziej równomiernie palących się płomyków, dzięki czemu uzyskuje się wyższą temperaturę i jednocześnie większą powierzchnię ogrzewania.
Palnik Teclu – rodzaj palnika laboratoryjnego przypominający budową palnik Bunsena. Podstawową różnicą jest zmodyfikowana regulacja dopływu powietrza, umożliwiająca uzyskanie wyższej temperatury płomienia. Ilość powietrza dostarczonego do palnika reguluje się za pomocą metalowego krążka osadzonego na nagwintowanej rurce dostarczającej gaz do spalenia.
Palnik laboratoryjny – urządzenie służące do wytwarzania wysokich temperatur poprzez płomień spalanego gazu, stosowane w laboratoriach.
Parownica – naczynie laboratoryjne w kształcie czaszy, przeważnie zaopatrzone w dziobek. Parownice wykorzystywane są przede wszystkim do odparowywania i zatężania roztworów.
Pierwiastek biofilny - pierwiastek chemiczny, którego obieg w przyrodzie pozostaje uzależniony od procesów życiowych różnych organizmów.
Pipeta – rurka wykonana ze szkła lub tworzywa sztucznego, która służy do odmierzania i przenoszenia cieczy. Ciecz jest zasysana do pipety za pomocą gumowej gruszki lub tłoka.
Pipeta automatyczna – jest specjalną odmianą pipety miarowej, w której rękojeść wbudowany został mechanizm zasysania cieczy (tłoczek) oraz pokrętło kalibracyjne, które umożliwia bardzo precyzyjną regulację odmierzania pobieranej cieczy. Do rękojeści doczepia się jednorazowe końcówki wykonane z teflonu lub polietylenu, do których pobierana jest ciecz.
Pipeta jednomiarowa – służy do odmierzania stałej objętości cieczy.
Pipeta miarowa – długa rurka szklana ze skalą do bardzo precyzyjnego odmierzania pobieranej cieczy. Zwężona na jednym końcu. Drugi koniec prosty, do zakładania gumowej ssawki lub specjalnej pompki.
Pipeta Pasteura – najprostszy rodzaj pipety. Rurka szklana do której ciecz zasysana jest za pomocą ssawki. Służąca do pobierania i przenoszenia niewielkich ilości cieczy. Jest jednorazowego użytku.
Pipeta wielomiarowa z podziałką – służy do odmierzania różnych objętości cieczy.
Płuczka laboratoryjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego służący do oczyszczania i pochłaniania gazów.
Podnośnik laboratoryjny – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do podnoszenia aparatury oraz naczyń laboratoryjnych, zwłaszcza kolb, łaźni i mieszadeł magnetycznych.
Polidyspersja - rozrzut mas cząsteczkowych.
Polidyspersyjność - rozrzut cząsteczek o niejednakowej wielkości lub masie.
Polimeryzacja - reakcja chemiczna, podczas której wiele pojedynczych cząsteczek tego samego związku łączy się w wielocząsteczkowe skupiska, tworząc polimer.
Polutant - odpadek szkodliwy dla środowiska, substancja zanieczyszczająca.
Pompa próżniowa – ekshaustor, ssawa; urządzenie służące do usuwania powietrza lub innego gazu z zamkniętej przestrzeni, stosowane w laboratoriach.
Pompka wodna – rodzaj małej pompy próżniowej zasilanej wodą, stosowana w laboratoriach.
Potencjał redoks – również potencjał redoksowy; miara właściwości utleniających utleniacza lub właściwości redukujących reduktora w reakcjach redoks, czyli zdolności do oddawania lub przyjmowania elektronów przez jony lub cząsteczki.
Pozyton – antyelektron, pozytron; jedna z elementarnych cząstek antymaterii, antycząstka elektronu. Posiada dodatni ładunek elektryczny i masę równą masie elektronu.
Prasa filtracyjna – urządzenie służące do mechanicznego oddzielenia zawiesin zawierających niewielkie ilości cząstek stałych.
Probówka – próbówka; szklane naczynie laboratoryjne o postaci rurki z zamkniętym okrągłym lub stożkowym (tzw. eppendorferka) dnem, stosowane w analizie jakościowej, do prowadzenia reakcji chemicznych na małą skalę, oraz szeregu masowych testów.
Proton – trwała cząstka elementarna o dodatnim ładunku elektrycznym i niezerowej masie wchodząca w skład jądra atomu.
Radioliza - przemiany chemiczne zachodzące pod wpływem promieniowania jonizującego.
Radionuklid – nuklid, którego jądra atomowe ulegają samorzutnym przemianom z towarzyszącą temu emisją promieniowania jądrowego.
Reakcja redoks – reakcja chemiczna, w której dochodzi zarówno do redukcji, jak i oksydacji (utleniania).
Reakcja zobojętniania – reakcja neutralizacji; reakcja chemiczna łączenia odpowiednich jonów kwasu i zasady, która prowadzi do zmiany pH środowiska reakcji w kierunku odczynu o większej obojętności.
Redoksymetria – redoksometria, miareczkowanie redoksymetryczne; dział chemii analitycznej obejmujący metody analizy miareczkowej oparte na reakcjach redoks.
Redukcja – elektronacja; proces pobrania elektronu albo elektronów przez jon, atom lub grupę atomów, w wyniku czego przechodzą z wyższego stopnia utlenienia na niższy.
Reduktor - elektronator; substancja powodująca redukcję innej substancji ulegając przy tym utlenieniu.
Reduktor szlifów – rodzaj sprzętu laboratoryjnego, składający się z dwóch różnych szlifów połączonych odcinkiem rury szklanej. Stosowany jest do łączenia elementów aparatury poprzez szlify bezpośrednio do siebie niepasujące.
Refraktometr – urządzenie laboratoryjne lub przenośne służące do pomiaru współczynnika załamania światła, będącego miarą prędkości światła w danej substancji, przede wszystkim w cieczach.
Reologia – dział mechaniki ośrodków ciągłych zajmujący się badaniem deformacji i płynięcia różnych ciał.
Resublimacja – proces odwrotny do sublimacji.
Retorta – szklane naczynie laboratoryjne z długą, zagiętą i zwężającą się szyjką, pełniące funkcję chłodnicy. Ze względu na brak połączeń zapewnia dużą odporność chemiczną i umożliwia destylację cieczy żrących. Retorty nie znajdują już obecnie takiego zastosowania jak kiedyś. Zostały wyparte przez zestawy szlifowe.
RNA – kwas rybonukleinowy; zazwyczaj jednoniciowy, długi biopolimer z grupy kwasów nukleinowych pełniący rozmaite funkcje biologiczne. Postać dwuniciowa występuje przeważnie jako nośnik informacji genetycznej niektórych wirusów i wiroidów.
Robotyka - nauka odwołująca się do wiedzy z zakresu mechaniki, automatyki, elektroniki, sensoryki, cybernetyki oraz informatyki, zajmująca się projektowaniem i zastosowaniem robotów.
Rodnik - daw. wolny rodnik; atom lub cząsteczka zawierająca przynajmniej jeden niesparowany elektron. Posiada właściwości paramagnetyczne i w większości przypadków wykazuje bardzo dużą reaktywność.
Rozdzielacz – szklane naczynie laboratoryjne o kształcie cylindrycznym, gruszkowym, stożkowym lub rzadziej kulistym, w którym prowadzi się procesy rozdzielania ciekłych mieszanin, ekstrakcję i płukanie.
Roztwarzanie - rozpuszczanie chemiczne; zjawisko polegające na chemicznym rozpuszczaniu substancji stałej do roztworu. Cechą różniącą roztwarzanie od rozpuszczania fizycznego jest to, że uniemożliwia odzyskanie substancji roztwarzanej przez usunięcie (odparowanie) czynnika roztwarzającego.
Roztwór koloidalny – koloid.
Sączek laboratoryjny – przyrząd laboratoryjny o różnorodnej porowatości i jakości, służący do odsączania ciała stałego. Sączki wykonywane są z bibułki. Stosowane są najczęściej w połączeniu z lejkiem filtracyjnym.
Sorbat - substancja pochłaniana w procesie sorpcji.
Sorbent - substancja pochłaniająca w procesie sorpcji.
Sorpcja – termin obejmujący pojęcia adsorpcji i absorpcji, stosowany zwłaszcza przy braku możliwości określenia który z tych procesów ma miejsce lub gdy zachodzą one jednocześnie.
Spektrometria - dział spektroskopii zajmujący się wykonywaniem pomiarów długości fal promieniowania elektromagnetycznego widm optycznych.
Spektroskopia - dział fizyki prowadzący badania atomów i cząsteczek w oparciu o analizy emitowanego lub pochłanianego przez nie widma promieniowania elektromagnetycznego.
Sprzęt laboratoryjny – specjalistyczne naczynia, narzędzia i urządzenia wykorzystywane do prowadzenia analiz, doświadczeń, badań naukowych.
Ssawka laboratoryjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego służącego do odsysania cieczy. Stosowana jest zwykle w połączeniu z pipetami, do których następuje zasysanie. Zachodzi ono dzięki podciśnieniu, które jest wytwarzane przez samoczynny powrót uprzednio ściśniętej ssawki do jej pierwotnego kształtu.
Stała naczynka konduktometrycznego - stosunek odległości między równoległymi elektrodami o jednakowej powierzchni l do powierzchni elektrody s.
Statyka - nauka zajmująca się badaniem równowagi ciał materialnych poddanych działaniu sił.
Stereochemia - dział chemii zajmujący się badaniem struktury przestrzennej cząsteczek chemicznych i jej wpływu na właściwości chemiczne tych cząsteczek.
Sterylizacja – wyjaławianie; proces technologiczny mający na celu zabicie wszystkich mikroorganizmów niezależnie od stadium rozwojowego, a więc zarówno form wegetatywnych, jak też form przetrwalnikowych (endospory bakterii, zarodniki grzybów). Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy.
Stojak laboratoryjny – statyw; rodzaj sprzętu laboratoryjnego służącego do montowania szklanej aparatury. Przeważnie składa się on z odpowiednio ciężkiej, żeliwnej podstawy w kształcie prostokąta i pionowo osadzonego w niej stalowego pręta, do którego przymocowywane są specjalne uchwyty na aparaturę (tzw. łapy).
Stołek laboratoryjny – stołek wykonany ze specjalnych, atestowanych materiałów odpornych na działanie odczynników chemicznych, przeznaczony do używania w laboratoriach.
Stół laboratoryjny – stół będący stanowiskiem pracy w laboratorium. Pokryty specjalnie wykonanym, atestowanym blatem, odpornym na działanie żrących substancji. Blat ten umieszczony jest tak, aby można było pracować przy nim na stojąco lub siedząco na odpowiednim, wysokim stołku. Stół wyposażony jest w stosowne instalacje: elektryczną, gazową, wodociągową, odpływową. Często stoły są zintegrowane z szafkami.
Strefa brudna – pojęcie stosowane na określenie niewyjałowionej części laboratorium.
Strefa czysta – pojęcie stosowane na określenie wyjałowionej części laboratorium.
Strzykawka laboratoryjna – rodzaj sprzętu laboratoryjnego przeznaczonego zarówno do ogólnego jak i specjalistycznego użytku. W swej konstrukcji nie odbiega zasadniczo od strzykawki stosowanej w medycynie. Posiada różne objętości.
Subaseal – rodzaj prążkowanego gumowego korka wyposażonego w kołnierz zabezpieczający przed wypadaniem oraz membranę, którą można wielokrotnie przebijać bez utraty szczelności. Subaseale używane razem z cannulami i igłami, służą do transferowania płynów i pobierania próbek bez kontaktu z otoczeniem.
Sublimacja – proces polegający na bezpośrednim przejściu substancji ze stanu stałego w stan gazowy (z pominięciem fazy ciekłej).
Sublimator – urządzenie służące do oczyszczania i wyodrębniania związków chemicznych wykorzystujące proces sublimacji.
Substancja - materia o niezerowej masie spoczynkowej.
Symulacja - odtwarzanie właściwości danego obiektu lub zjawiska za pomocą jego specjalnie utworzonego modelu.
Synergizm – 1. zjawisko współdziałania lub współwystępowania różnych czynników, efektywniejsze niż suma ich oddzielnych działań; 2. wzajemne potęgowanie działania farmakologicznego zastosowanych jednocześnie leków; 3. współdziałanie elementów organizmu w wykonywaniu określonej czynności.
Synteza – reakcja syntezy, reakcja tworzenia; reakcja chemiczna łączenia prostych substratów w bardziej złożone produkty.
Szalka Petriego – naczynie laboratoryjne ogólnego zastosowania, o wyglądzie cylindrycznej podstawki, przeważnie szklane.
Szczypce i szczypczyki – pincety; sprzęt manipulacyjny ogólnego przeznaczenia, najczęściej wykonany ze stali nierdzewnej. Składają się z dwóch ramion połączonych u nasady. Większość szczypiec i pincet stosowanych w laboratoriach to przyrządy produkowane oryginalnie na rynek medyczny. W zależności od potrzeb stosuje się inne ich długości, w tym odmiany proste, z zagiętą końcówką lub z zakończeniem łopatkowym.
Szkiełko zegarowe – rodzaj szklanego sprzętu laboratoryjnego szerokiego zastosowania o kształcie okrągłej płytki.
Szlif laboratoryjny – najczęściej stosowany sposób łączenia szklanych elementów aparatury laboratoryjnej, którego charakterystyczną cechą jest wyszlifowana powierzchnia styku.
Szpatułka – łopatka laboratoryjna; narzędzie laboratoryjne wykorzystywane do operowania na materiałach sypkich. Szpatułki laboratoryjne wykonuje się z różnych materiałów, w tym tworzywa, szkła lub metalu. Dostępne są odmiany jedno- oraz obustronne. Niektóre szpatułki wyposaża się w wyodrębnioną część spłaszczoną, inne przyjmują postać szpatułko-łyżeczek.
Technologia chemiczna - nauka o metodach przekształcania surowców w użyteczne produkty.
Termochemia - dział chemii zajmujący się badaniem i opisem efektów energetycznych reakcji chemicznych.
Termodynamika - dział fizyki, którego przedmiot zainteresowania stanowią energetyczne efekty przemian fizycznych i chemicznych posiadające wpływ na energię wewnętrzną analizowanych układów.
Termodynamika chemiczna - dział chemii fizycznej wykorzystujący zasady termodynamiki do badań reakcji chemicznych i procesów fizykochemicznych.
Termolabilność - inaczej nieodporność na ogrzewanie.
Termometr laboratoryjny – rodzaj sprzętu laboratoryjnego stosowany do pomiaru temperatury rozmaitych substancji, zwłaszcza wewnątrz aparatury. Konstrukcja termometrów laboratoryjnych odbiega od termometrów stosowanych w innych miejscach zastosowaniem szlifów. Najbardziej popularne są zwykłe szklane termometry rtęciowe, choć do pomiaru bardzo niskich temperatur stosuje się termometry napełniane mieszaniną alkoholi. Wykorzystuje się też termometry elektroniczne oparte na termoparach.
Tlenomierz - przyrząd służący do pomiaru tlenu w cieczach, najczęściej w wodzie.
Toksyczność - cecha związków chemicznych polegająca na powodowaniu zaburzeń funkcji a nawet śmierci organizmów lub ich funkcjonalnie wyodrębnionych części.
Toksykologia - nauka o substancjach toksycznych, metodach ich wykrywania i leczeniu zatruć.
Trójnóg laboratoryjny – rodzaj metalowej podstawki wspartej na trzech nóżkach, pod którą umieszcza się palnik. Ułatwia podgrzewanie zawartości naczyń laboratoryjnych.
Tryskawka – rodzaj sprzętu laboratoryjnego wykorzystywanego do podawania niewielkich ale nieodmierzonych ilości płynu pod lekkim ciśnieniem. Rozróżnia się tryskawki szklane, które już praktycznie wyszły z użycia oraz tryskawki plastikowe.
Tygiel laboratoryjny – rodzaj sprzętu laboratoryjnego wykorzystywanego do prowadzenia operacji na substancjach stałych wymagających stosowania wysokiej temperatury. Kształt tygli zbliżony jest do kubka. Zwykle wyposażane są w pokrywki. Wykonywane są z materiałów o wysokiej temperaturze topnienia i inertnych chemicznie.
Tygiel Schotta – rodzaj szklanego sprzętu laboratoryjnego, pełniący jednocześnie rolę lejka filtracyjnego oraz tygla, w którym świeżo odsączony osad poddawany jest działaniu wysokiej temperatury. Tygle Schotta mają postać cylindrycznego naczynia, w którym zatopiono porowatą płytkę wykonaną ze szkła lub materiału ceramicznego.
Utlenianie – oksydacja, dezelektronacja; proces oddania elektronu albo elektronów przez jon, atom lub grupę atomów, w wyniku czego przechodzą z niższego stopnia utlenienia na wyższy.
Wąż laboratoryjny – rodzaj sprzętu laboratoryjnego o postaci giętkiej rurki, stosowany do łączenia niektórych urządzeń i elementów aparatury laboratoryjnej w celu transportowania różnego rodzaju płynów między nimi.
Wkraplacz – szklane naczynie laboratoryjne o kształcie cylindrycznym, stożkowym lub gruszkowym, służące do precyzyjnego dozowania substancji ciekłych, zazwyczaj substratów do reakcji chemicznej prowadzonej w kolbie laboratoryjnej.
Wirówka – centryfuga; urządzenie służące do rozdzielenia, rozwarstwienia mieszaniny przy wykorzystaniu siły odśrodkowej. Bęben wirówki wprawiany jest w ruch obrotowy, którego przyspieszenie jest większe od przyspieszenia ziemskiego, co pozwala zwiększyć szybkość rozdziału.
Wiskozymetr – lepkościomierz; przyrząd służący do mierzenia lepkości płynów, przeważnie cieczy.
Woda destylowana – woda pozbawiona soli mineralnych i większości zanieczyszczeń (zawiera rozpuszczone gazy i lotne substancje organiczne), uzyskiwana dzięki metodzie destylacji.
Woda królewska (łac. aqua regia) – mieszanina stężonego kwasu solnego i azotowego w stosunku objętościowym 3:1. Posiada bardzo silne właściwości utleniające i roztwarzające.
Woda redestylowana – woda podwójnie destylowana; woda poddana dwukrotnie destylacji w celu usunięcia resztek zanieczyszczeń pozostałych po pierwszym procesie (lotne substancje organiczne, rozpuszczone gazy).
Wymrażacz – wymrażarka; szklane naczynie laboratoryjne, przeważnie dwuczęściowe, składające się z dużej, grubościennej probówki okrągłodennej, oraz nasadki wyposażonej w oliwkę i rurkę zakończoną oliwką. Wykorzystywane do wymrażania cieczy i gazów.
Wyparka – ewaporatom; rodzaj sprzętu laboratoryjnego służącego do kontrolowanego odparowywania cieczy. Urządzenia te są bardzo często używane, ponieważ przyspieszają szereg prowadzonych procesów, m.in. zatężania roztworów, suszenia substancji stałych, czy oddzielania lotnych produktów reakcji.
Wytrząsarka – vortex, worteks, wstrząsarka; urządzenie laboratoryjne służące do sprawnego mieszania małych objętości substancji ciekłych i do sporządzania zawiesin.
Zbiornik magazynowy – zbiornik dostosowany do właściwości fizykochemicznych przechowywanych materiałów, służący do magazynowania m.in. mediów żrących lub trujących.
Zlewka – naczynie laboratoryjne ogólnego użytku o wyglądzie płaskodennego cylindra, przeważnie szklane. Może być zaopatrzone w dziobek, a na ściance posiadać podziałkę.
Zlewka płaska – krystalizator; szklane naczynie laboratoryjne, rodzaj bardzo niskiej i szerokiej zlewki. Znajduje zastosowanie w prowadzeniu niektórych procesów chemicznych, m.in. krystalizacji.
Zol – koloid w postaci cząstek substancji gazowej, ciekłej lub stałej zawieszonych w cieczy.
Zoologia - nauka o zwierzętach.
Związki organiczne - nazwa stosowana na określenie większości substancji chemicznych będących związkami węgla. Termin wywodzi się z czasów, kiedy uważano, że ich synteza może dokonywać się wyłącznie w organizmach żywych.
Żywice – wysoce lepkie substancje o zastosowaniu utwardzającym. Żywice dzieli się na naturalne (szelak, mastyks, kalafonia, bursztyn) i syntetyczne.
Żywice syntetyczne - ciekłe lub niskotopliwe produkty polimeryczne o znacznej wytrzymałości mechanicznej po utwardzeniu. Utwardzanie odbywa się przez sieciowanie za pomocą utwardzaczy lub katalizatorów. Do najważniejszych przedstawicieli zalicza się żywice fenolowe, mocznikowe, epoksydowe, silikonowe, alkidowe oraz poliestrowe. Żywice syntetyczne znajdują zastosowanie jako spoiwa do laminatów i tłoczyw oraz w produkcji farb i lakierów.